Czym jest prawo cytatu i jak z niego korzystać?

Prawo cytatu należy do szczególnych uprawnień, polegających na zezwoleniu na przytaczanie we własnym utworze fragmentów pochodzących z istniejących i uprzednio rozpowszechnionych dzieł. Prawo to cechuje rozbudowany charakter, ponieważ znajduje ono zastosowanie nie tylko w przypadku utworów literackich, ale również fotografii i dzieł plastycznych. O czym należy pamiętać korzystając z prawa cytatu?

Prawo cytatu stanowi jedną z prawnie dozwolonych form użytku chronionych utworów.

Warunki skorzystania z uprawnienia

Prawo cytatu stanowi jedną z prawnie dozwolonych form użytku chronionych utworów. Prawo to określa ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dopiero spełnienie określonych warunków umożliwia prawidłowe i legalne zastosowanie tego prawa. Po pierwsze cytowany utwór musiał zostać już rozpowszechniony. Dopuszczalne są wszelkie formy publicznego udostępnienia danego utworu np. publikacja, publiczne wykonanie lub recytacja, udostępnienie egzemplarzy, odtworzenie przy użyciu nośnika, wyświetlenie filmu w kinie, nadanie w formie audycji radiowej lub telewizyjnej, reemisja itp. Cytowanie musi być ponadto uzasadnione celami cytatu. Cytowanie może mieć na celu wyjaśnienie danej kwestii, polemikę oraz analizę naukową lub krytyczną.

Czym jest prawo cytatu?

Słowo cytat z łac. citatio oznacza wezwanie, natomiast z łac. citare to poruszać, przywoływać, przytaczać. Słowo to oznacza więc przytoczenie w części lub w całości cudzej pracy, zawarte we własnym dziele. Należy oczywiście pamiętać o spełnieniu wymaganych przez ustawodawcę warunków, tj. podania twórcy i źródła. Niewłaściwe wskazanie tych danych polegające np. na niepełnym podaniu źródła skutkuje naruszeniem osobistych praw autorskich. Art. 34 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wskazuje, że powołanie się na dany utwór w bibliografii, bez określenia stopnia i części jego wykorzystania nie spełnia wymogów ustawy. Cytat może zostać użyty jedynie w utworze, który stanowi samoistną całość – utwór będący przedmiotem prawa autorskiego. Ustawa zezwala na przytoczenie całości cudzego dzieła pod warunkiem wykorzystania go w celu określonym w art. 29 ust. 1 ustawy. Warunkiem jest, aby proporcja przytaczanego utworu do wkładu własnej twórczości nie wzbudzała wątpliwości co do tego, że autor stworzył własne dzieło.

Nowelizacja ustawy

Do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych wprowadzono ostatnio kilka nowelizacji. Wprowadziły one zmiany dotyczące między innymi zezwolenia na korzystanie z utworów w celu wykorzystania ich na potrzeby parodii, karykatury lub pastiszu. Zakres wykorzystania danego dzieła musi jednak znajdować uzasadnienie w prawach tych gatunków twórczości. Ponadto dodano do ustawy zapis, który pozwala na włączenie cudzego utworu do własnego dzieła w sposób niezamierzony pod warunkiem, że włączony utwór pozostaje bez znaczenia dla nowopowstałego dzieła.

 

Naruszenie autorskich praw majątkowych

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w celu ochrony twórców określa również kary, jakie grożą za naruszenie autorskich praw majątkowych. Bardzo ważnym, często wykorzystywanym przed sądem zapisem jest ten dotyczący odpowiedzialności majątkowej naruszyciela praw autorskich niezależnie od jego winy. Oznacza to, że nawet jeśli nie wiedział, że narusza czyjeś prawa autorskie to grozi mu za to odpowiedzialność finansowa.

Uprawnieni do praw autorskich zgodnie z ustawą mogą żądać od naruszyciela zaprzestania naruszania tych praw, oddania korzyści uzyskanych ze złamania prawa oraz wypłacenia wynagrodzenia za użycie utworu w podwójnej wysokości. W przypadku udowodnienia, że naruszyciel działał z pełną świadomością łamania praw autorskich lub nie dopełnił obowiązków związanych z weryfikacją tego faktu, uprawnionym przysługuje prawo żądania wypłacenia potrójnego wynagrodzenia. Warto zaznaczyć, że wynagrodzenie to oblicza się na moment żądania wypłaty, a nie na moment naruszenia praw (można dochodzić swoich praw jeśli od naruszenia nie minęło 10 lat). Dodatkowo sąd może pozbawić naruszyciela sprzętu służącego do wytwarzania nielegalnych utworów oraz nakazać uiszczenie na rzecz Funduszu Promocji Twórczości co najmniej dwukrotności odniesionych przez niego korzyści.