Prawo do wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału kredytu. Czy wyrok TSUE C- 19/20 z 29 kwietnia 2021 roku zawiódł oczekiwania frankowiczów?
Bezumowne korzystanie z kapitału kredytu.
Kilka dni przed ogłoszeniem wyroku TSUE w sprawie C- 19/20 Internet „wrzał”, że spodziewane orzeczenie da polskiemu Sadowi Najwyższemu i prawu krajowemu bezpośrednią odpowiedź na pytanie – czy Bankowi będzie przysługiwało od konsumenta roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału po stwierdzeniu nieważności umowy kredytu.
Nadzieje te były nadmiernie rozdmuchane, pewnie dlatego, że pierwszy wyrok TSUE w sprawie polskiej C- 260/18 w sprawie Państwa Dziubak zmienił w dużej mierze rzeczywistość orzeczniczą sprawy „frankowych” prowadzonych w Polsce. Pewnie stąd też duże oczekiwania wielu kredytobiorców i pełnomocników na załatwienie problemu „ wynagrodzenia” banku przez Sąd Unijny.
Trybunał tym razem bardziej oszczędnie odpowiadał na zadane pytania – bez odesłania do szerokiego orzecznictwa zapadłego wcześniej w sprawach konsumentów europejskich. No cóż nie zawsze nasze oczekiwania pokrywają się z rzeczywistością.
Moim zdaniem, Trybunał nie zawiódł, ze względu na sposób w jaki pytanie o to czy bankowi przysługuje roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału kredytu zostało zadane przez Sąd odsyłający.
Przyjrzyjmy się na jakie pytanie miał odpowiedzieć Sąd Unijny w punkcie 5 odesłania.
Czy art. 6 ust. 1 dyrektywy […] 93/13 […] w związku z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej z dnia 30 marca 2010 r. (Dz.U. 2010, C 83, s. 389) należy rozumieć w ten sposób, że nakłada on na sąd krajowy obowiązek informowania konsumenta, który zgłosił żądanie stwierdzenia nieważności umowy w związku z eliminacją warunków nieuczciwych, o skutkach prawnych takiego rozstrzygnięcia, w tym także o możliwych roszczeniach restytucyjnych przedsiębiorcy (banku), nawet nie zgłoszonych w danym postępowaniu, a także takich, których zasadność nie jest jednoznacznie przesądzona, nawet w sytuacji, gdy konsument jest reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika?”.
W mojej ocenie postawione pytanie miało na celu ustalić, czy sąd krajowy ma obowiązek pouczenia konsumenta o skutkach unieważnienia umowy, nie zostało natomiast zadane tak- by Trybunał miał odpowiedzieć JAKIE SĄ skutki unieważnienia kredytu.
Odpowiedź TSUE
Na tak postawione pytanie w punktach 97 i 98 orzeczenia Sąd Unijny odpowiedział, że Sąd Krajowy ma obowiązek poinformować o skutkach unieważnienia umowy, które narażają konsumenta na roszczenia restytucyjne ze strony Banku.
97……. że, sąd krajowy winien wskazać stronom, w ramach krajowych norm proceduralnych i w świetle zasady słuszności w postępowaniu cywilnym, w sposób obiektywny i wyczerpujący, konsekwencji prawnych, jakie może pociągnąć za sobą usunięcie nieuczciwego warunku, i to niezależnie od tego, czy strony są reprezentowane przez pełnomocnika zawodowego, czy też nie.
- 98. Taka informacja jest w szczególności tym bardziej istotna, gdy niezastosowanie nieuczciwego warunku może prowadzić do unieważnienia całej umowy, narażając ewentualnie konsumenta na roszczenia restytucyjne, jak przewiduje to sąd odsyłający w sprawie w postępowaniu głównym.
ROSZCZENIA RESTYTUCYJNE w prawie krajowym czyli przywrócenie stanu pierwotnego.
W krajowym porządku prawnym – w przypadku uznania umowy za nieważną, podstawą zwrotu nienależnych świadczeń będzie art. 410 k.c., w związku z art. 405 k.c. Przepisy te przewidują tzw, roszczenie restytucyjne, które ma na celu przywrócenie zachwianej równowagi majątkowej, czyli przywrócenie stanu sprzed dokonania świadczenia.
Przedstawiciele doktryny, tak- W. Dubis akcentują, że funkcja kompensacyjna w wypadkach nienależnego świadczenia sprowadza się do przywrócenia stanu sprzed dokonania świadczenia. Jeżeli przedmiotem świadczenia było świadczenie pieniężne zwrot następuje w wartości nominalnej.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że: „Odpowiedzialność wzbogaconego nie może wykraczać poza granice wzbogacenia. (…) W wypadku nierówności między wielkością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego, niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia” (wyrok z 17 kwietnia 2000 r., sygn. akt V CKN 32/00, LEX nr 5242).
Oznacza to, że kredytobiorca będzie musiał rozliczyć się z Bankiem z otrzymanej kwoty kredytu, a Bank będzie zobowiązany do zwrotu wszystkich rat, prowizji i opłat około-kredytowych wpłaconych przez kredytobiorcę do banku w trakcie wykonywania umowy kredytu. Tylko tyle, bądź aż tyle.
Z mojej perspektywy, abstrahując od rozważań dotyczących przedawnienia roszczeń Banku o zwrot udostępnionego kapitału, takie podejście jest zgodne z zasadami współżycia społecznego.
Wskazane wyżej przepisy prawa cywilnego nie dają jednak podstaw do żądania wynagrodzenia za korzystanie z pieniędzy otrzymanych przez kredytobiorców, mówiąc wprost- nie ma w ustawie podstawy do wysuwania enigmatycznych roszczeń o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.
Waloryzować, czy nie?
W dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy dopuścił co prawda możliwość waloryzacji sądowej wartości świadczenia pieniężnego, ale dotyczy to jedynie sytuacji, gdy doszło do istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza i po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego.
W mojej ocenie na przestrzeni lat 2005-2021 nie ziściła się przesłanka istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, a tym bardziej taka waloryzacja nie byłaby zasadna w świetle zasad współżycia społecznego. Trudno się bowiem spodziewać, aby proponent wadliwej i krzywdzącej umowy mógł żądać o konsumenta powołując się na zasady współżycia społecznego, których nie przestrzegał rekompensaty w postaci waloryzacji
Odsetki od kapitału – brak podstawy w ustawie
W pojawiających się w prasie artykułach, co poniektórzy reprezentanci Banków straszą kredytobiorców także możliwością dochodzenia wynagrodzenia w formie odsetek.
Takie żądania są całkowicie chybione, słusznie bowiem zauważyła Wioletta Dudziec-Rzeszowska w glosie do wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 20.2.2020 r., sygn. akt I ACa 635/19, że bankowi nie będą przysługiwały w takim przypadku odsetki od udostępnionego kapitału, gdyż jak wynika z art. 359 KC odsetki przysługują tylko w enumeratywnie wymienionych przypadkach, a mianowicie gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu.
W przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytu hipotecznego żadna z powyższych przesłanek nie zostaje spełniona. Prawidłowo zauważył Sąd Apelacyjny w Białymstoku, że „jedynym prawnie dopuszczalnym żądaniem mogłyby być odsetki za opóźnienie liczone od daty braku zwrotu świadczenia nienależnego w terminie wyznaczonym przez bank”, w oparciu o przepis art. 481 § 1 i 2 KC. Niemniej odnosi się to do sytuacji, w której sąd stwierdził nieważność umowy kredytowej, a nie przypadków kierowania przez banki roszczeń o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.
Jak wynika z uzasadnienia cytowanego wyroku „Żadne przepisy, ani dotyczące tych odsetek, ani określające zasady ustalania wielkości świadczenia pieniężnego, do spełnienia którego na rzecz wierzyciela obowiązany jest dłużnik, nie dają możliwości bezpośredniego wykorzystania odsetek ustawowych za opóźnienie do dokonania takiego ustalenia.”
Dyrektywa chroni konsumenta!
Trzeba pamiętać, że zapewnienie wynagrodzenia na rzecz banków jest sprzeczne z celem prewencyjnym Dyrektywy 93/13 w szczególności z art. 7 ust. 1, gdyż w istocie powoduje uniknięcie negatywnych skutków stosowania nieuczciwych postanowień przez bank.
Wiadomo jest, że prawo unijne jest najlepszą bronią wszystkich konsumentów, a Dyrektywa 93/13 i orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej stoi na straży praw kredytobiorców w sporach sądowych prowadzonych z udziałem banków.
Dowiedz się więcej od czego zacząć proces z bankiem i przeczytaj nasz wpis – https://zfrankiemwsadzie.pl/pierwsze-kroki-w-walce-z-bankiem-jak-zaczac/
