Przełomowa opinia Rzecznika Generalnego TSUE – co oznacza dla frankowiczów?
W dniu 16 lutego 2023 r. Rzecznik Generalny TSUE zabrał głos w istotnej dla frankowiczów sprawie. Opinia wydana została w związku z pytaniem prejudycjalnym w sprawie C-520/21 zadanym w sierpniu 2021 r. przez Sąd Rejonowy dla Warszawy–Śródmieścia w przedmiocie oceny czy strony umowy uznanej za nieważną w całości, są uprawnione do dochodzenia od siebie roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych, które spełniły na podstawie tej umowy.
Dlaczego opinia jest tak istotna?
Na opinię czekali zarówno kredytobiorcy posiadający umowy kredytów powiązanych z CHF, jak również banki. Najbardziej newralgiczną kwestią była odpowiedź na pytanie, czy bankom, w związku z unieważnioną umową kredytu frankowego, oprócz prawa żądania zwrotu kapitału, przysługuje prawo do wynagrodzenia za korzystanie przez kredytobiorców z udostępnionego kapitału.
Najważniejsze kwestie poruszone przez Rzecznika Generalnego
Rzecznik przypomniał, że system ochrony wprowadzony dyrektywą 93/13 opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem siły negocjacyjnej, jak i ze względu na stopień poinformowania. Z uwagi na tę słabszą pozycję konsumenta art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 zakazuje stosowania warunków umownych, które, stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.
Z nieważności umowy wynika obowiązek restytucyjny
Uznany za nieuczciwy warunek umowny należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący. Sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku powinno w związku z tym co do zasady wywoływać skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku rzeczonego warunku. W szczególności wiąże się to z powstaniem odpowiedniego obowiązku restytucyjnego (strony powinny zwrócić sobie nawzajem co świadczyły: bank konsumentowi wszystkie kwoty wpłacone w związku z nieważną umową, natomiast konsument bankowi kwotę udostępnionego kapitału).
Ponadto Rzecznik zauważył, że żaden przepis dyrektywy nie wymaga, aby państwa członkowskie umożliwiły stronom dochodzenie od siebie roszczeń, które wykraczają poza zwrot pieniędzy nienależnie przekazanych na podstawie nieuczciwego warunku umownego.
Czy konsument może domagać się od banku czegoś ponad wpłacone kwoty?
Zdaniem Rzecznika możliwość dochodzenia przez kredytobiorcę od banku roszczeń wykraczających poza zwrot zapłaconych miesięcznych rat kredytu i zapłatę odsetek za opóźnienie nie podważa skuteczności (effet utile) dyrektywy 93/13. Wręcz przeciwnie – istnienie takiej możliwości może zachęcać kredytobiorców do wykonywania praw przysługujących im na podstawie tej dyrektywy jako konsumentom, a jednocześnie odstraszać banki od włączania do swoich umów nieuczciwych warunków.
Jak podkreślił już Trybunał w wyroku Banco Santander i Escobedo Cortés, z dyrektywy 93/13 wynika, że bardziej niż do zagwarantowania równowagi umownej pomiędzy prawami i obowiązkami stron umowy zmierza ona raczej do unikania naruszenia równowagi pomiędzy tymi prawami i obowiązkami ze szkodą dla konsumentów.
Powyższe oznacza, że Rzecznik Generalny stoi na stanowisku, iż konsument ma prawo dochodzić od banku roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych.
Czy banki mają prawo do wynagrodzenia za korzystanie z kapitału?
Rzecznik odniósł się tutaj do zasady prawnej wyrażonej paremią „nemo auditur propriam turpitudinem allegans”, co oznacza, że „nikt nie może czerpać korzyści z własnej niegodziwości”. W szczególności w razie doświadczenia przez bank jakichkolwiek niekorzystnych skutków w następstwie uznania za nieważną umowy kredytu zawierającej nieuczciwe warunki nie może on otrzymać rekompensaty z tytułu tych niekorzystnych skutków, ponieważ są one wynikiem wyłącznie jego bezprawnego działania.
Powyższe dobrze ilustruje wyrok Banco Español de Crédito, w którym Trybunał orzekł, że gdyby sądy krajowe mogły zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w takich umowach, to korzystanie z takiego uprawnienia mogłoby zagrażać realizacji długoterminowego celu ustanowionego w art. 7 dyrektywy 93/13. Przedsiębiorcy nadal byliby zachęcani do stosowania nieuczciwych warunków, wiedząc, że nawet gdyby miały one być unieważnione, to umowa mogłaby zostać uzupełniona przez sąd krajowy, tak aby zagwarantować w ten sposób interes rzeczonych przedsiębiorców.
Podobnie jest w przypadku omawianym w opinii – bank nie byłby zniechęcony do stosowania nieuczciwych warunków w swoich umowach kredytu zawieranych z konsumentami, jeżeli pomimo uznania tych umów za nieważne mógłby pobierać od konsumentów rynkowe wynagrodzenie za korzystanie z kapitału kredytu. W takiej sytuacji mogłoby się nawet okazać, że narzucanie konsumentom nieuczciwych warunków będzie dla banku opłacalne.
Rzecznik odniósł się również do argumentu zgłaszanego przez banki oraz Komisję Nadzoru Finansowego, w myśl którego, jeżeli bank nie może się domagać od kredytobiorcy wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału kredytu, to taka sytuacja oznacza, iż stabilność rynków finansowych w Polsce i w całej Unii byłaby zagrożona. Rzecznik krótko uciął dyskusję na tym polu stwierdzając, że argument ten pozbawiony jest znaczenia w kontekście wykładni dyrektywy 93/13, której celem nie jest utrzymanie stabilności rynków finansowych, lecz przede wszystkim ochrona konsumentów. W każdym wypadku banki, jako podmioty utworzone na podstawie prawa, są zobowiązane prowadzić swoje sprawy w sposób zapewniający przestrzeganie wszystkich jego przepisów.
Cały tekst opinii Rzecznika TSUE znajdziesz tutaj.
Co oznacza opinia Rzecznika Generalnego TSUE dla frankowiczów?
Opinia Rzecznika Generalnego nie wiąże Trybunału Sprawiedliwości, jednak w praktyce w zdecydowanej większości późniejszy wyrok TSUE jest zgodny ze wskazanym przez Rzecznika kierunkiem. Na jego ostateczną treść musimy jeszcze chwilę poczekać.
Natomiast już sam fakt wydania opinii w takiej treści osłabia pozycję kredytodawców w toczących się aktualnie sporach sądowych przeciwko kredytobiorcom i podważa sens wytaczania przez banki kolejnych powództw o zwrot dodatkowych świadczeń ponad wypłacony kredytobiorcom kapitał.
Powyższe powinno zadziałać zachęcająco w stosunku do tych, którzy jeszcze nie zdecydowali się na wytoczenie powództwa. W kwestii wyboru odpowiedniej kancelarii zapraszam do zapoznania się z artykułem pod tym linkiem.
